Dzień poprzedzający Nowy Rok nazywano zylwesterm , albo zilijo lub wilijo. W Polsce Sylwester jeszcze w połowie XVIII wieku, nawet gdy weszły w modę wyłonione z maszkarad bale kostiumowe tzw. reduty – był jeszcze nikomu nieznany.
Nie wspominają o nim ani drobiazgowi kronikarze, ani historycy kultury, ani pamiętnikarze spisujący wiernie swoje życiowe przygody – wojaczki, polowania, miłosne podboje. Pierwsze bale sylwestrowe zaczynają się dopiero na początku XIX wieku. I tylko w wielkich miastach. W czasach Księstwa Warszawskiego hucznie bawiono się w rezydencji księcia Józefa Poniatowskiego w pałacu Pod Blachą. Po upadku powstania listopadowego bale odbywały się na zamku w rezydencji namiestnika gen. Paskiewicza. Tak Kurier Warszawski z 1844 roku relacjonował bal sylwestrowy z udziałem generała: W salonie był tłum elegancki, złoto, drogie kamienie (...) Bal otworzono tańcem polskim. Jaśnie Oświecony tańczył z X-ną Jabłonowską . Były też oficjalne imprezy noworoczne – takie jak spotkania z prezydentem na Zamku Królewskim.
Przejście jednego roku w drugi wiązało się ściśle z mocami nadprzyrodzonymi. W sylwestrową noc powszechnie na wsiach wróżono z lanego przez klucz wosku, odgadując z kształtu figur czekającą przyszłość. Na Mazurach popularne było wróżenie z figurek podłożonych pod zakryte talerzyki – klucz znaczył dobre gospodarstwo, piasek i popiół – śmierć, pieniądze – bogactwo, kartofel – biedę. Podobnie wróżono na Kaszubach. Bardzo ważny był wygląd nieba w sylwestrową noc. Gdy nieboskłon był pełen błyszczących gwiazd, oznaczało to, że reszta zimy będzie mroźna i śnieżna, a lato urodzajne. Gdy świecił jasno księżyc, zapowiadało to wielki urodzaj.
Dzień Nowego Roku, zwany w Polsce również Nowym Latkiem, należało rozpocząć wcześnie, bo kto długo lega, tego chleb odbiega. Istotnym też było, by spędzić go wesoło, w czystej odzieży i przy dobrym jedzeniu, gdyż to, co się robi w Nowy Rok, czynić się będzie cały rok. Bardzo popularne i zalecane było mycie się wodą z pieniędzmi. Wierzono bowiem, że wtedy pieniądze będą trzymać się człowieka cały rok. Nie wolno się było jednak wycierać – woda musiała sama obeschnąć. Zwyczaj rozpoczynania nowego roku od pierwszego dnia stycznia pochodzi ze starożytnego Rzymu, którego mieszkańcy czcili w ten dzień Janusa, boga bram, drzwi i początków. Wiele języków, w tym angielski i niemiecki przejęły właśnie od Janusa nazwę miesiąca styczeń (ang. January, niem. Januar).
Ważne było, kogo się pierwszego zobaczy tego dnia. Najgorszym znakiem była stara baba. Gdy do chaty weszła kobieta, znaczyło, że w gospodarstwie urodzi się jałówka, gdy chłop, że urodzi się byk. We wsiach niedaleko Puław powszechny był zwyczaj wymiatania biedy, zwany też wymiataniem starego roku, kiedy to sprzątano wszelkie kąty. Panował też zakaz pożyczania czegokolwiek, natomiast niewielka kradzież miała przynieść powodzenie. Pierwszego dnia Nowego Roku chodzili też przebierańcy: na Mazowszu chodzono z konikiem lub kozą, na Kaszubach kolędnicy nazywali się gwiżdżami , na Podlasiu dziewczęta przebierały się za Cyganki. Oprócz tego powszechne było składanie sobie życzeń i wzajemne obdarowywanie się prezentami.
jerg
