Historia

Minęło 25 lat Skansenu Rzeki Pilicy, perełki i wizytówki Tomaszowa. Była wielka gala, dużo zaproszonych gości, wymienionych przez prowadzących i oklaskanych przez obecnych na sali. Upłynęło 15 minut jubileuszowego spotkania, nim padło nazwisko założyciela placówki – Andrzeja Kobalczyka. A można było zacząć od niego, też przecież zaproszonego, i usprawiedliwić jego nieobecność.To właśnie w głównej mierze dzięki niemu skansen może dziś świętować swoje ćwierćwiecze.

To, co zaczęło się 25 lat temu, miało swój początek w Piotrkowie Trybunalskim, wtedy mieście wojewódzkim, w którym Andrzej mieszkał, pracował i cieszył się szacunkiem włodarzy województwa i regionu z różnych szczebli. Byli wśród nich tomaszowianie. W Urzędzie Wojewódzkim rozważano wówczas utworzenie Zalewu Cieszanowickiego na małej, ale kapryśnej rzeczce Luciąży, dopływie Pilicy. Zbiornik miał zapobiegać częstym wylewom rzeki. W miejscu niecki przyszłego zalewu istniał młyn (wcześniej wodny). Kobalczyk w porozumieniu z Zespołem Nadpilicznych Parków Krajobrazowych i nowo utworzonym Stowarzyszeniem Przyjaciół Pilicy i Nadpilicza zaproponował, aby młyn uratować od zagłady, przenosząc go w inne miejsce. Padło na Tomaszów, a konkretnie nieużytki na prawym brzegu Pilicy, nieopodal rezerwatu Niebieskie Źródła, naprzeciwko dzielnicy Brzustówka (z której Andrzej pochodził). 

Zbiornik wodny w Starzycach najpierw służył tomaszowskim fabrykom, później korzystali z niego również okoliczni mieszkańcy i wędkarze. Dziś pozostały tylko wspomnienia...

Staw starzycki powstał w połowie XIX w. w celu napędzania maszyn włókienniczych. Korzystała z niego m.in. fabryka Zusmana Bornsteina, z której powstały ZPW "Tomtex". Przedsiębiorstwo zajmowało się zbiornikiem. Na rok spuszczono wodę i oczyszczono dno. Jak wspomina Mirosław Długosz z ulicy Ujezdzkiej, w okolicach stawideł wyciągnięto wtedy 10 dużych dębowych bali. Mówiło się, że przed wojną były one używane przez fabrykę Bornsteina jako wały do pralnic. Pan Mirosław w latach 50. XX w. uczył się w Szkole Podstawowej nr 7, mieszczącej się w pałacyku Bornsteina. W szkole tej nie było sali gimnastycznej, uczniowie chodzili na zajęcia wf. nad staw. Latem łowiło się tam ryby i kąpało, a zimą jeździło po zamarzniętym zbiorniku na łyżwach i grało w hokeja. W 1954 r. Bogdan Drozdowski, ówczesny nauczyciel wf. ze szkoły podstawowej i liceum w Starzycach, na oblodzonym stawie zorganizował pierwsze zawody łyżwiarskie. To były początki tej dyscypliny sportu w Tomaszowie. Łyżwiarstwa uczyła się tu Stasia Pietruszczakówna.

Przed wielu laty, jeszcze przed zmianami ustrojowymi, czyli w czasach PRL, majówki były krótkie, bo jednodniowe, chyba że 1 Maja – Święto Pracy – wypadał w sobotę lub w poniedziałek. Wtedy były aż dwa dni laby. Nie to co teraz, gdy można w sprzyjających okolicznościach kalendarzowych świętować cztery dni, tak jak w tym roku. 

Ale i wtedy świętowano z przytupem. Rozpoczynano od pochodu 1-majowego. Pracujący tomaszowianie szli ze swoimi zakładami pracy, klubami sportowymi, szkołami, organizacjami. Ich rodziny i pozostali obywatele, którzy czuli taką potrzebę, zapełniali chodniki wzdłuż trasy pochodu. Plac Kościuszki wypełniały tłumy i nikt ich nie "naganiał", jak twierdzą obecnie niby-historycy. Ale już przed pochodem skrzykiwały się grupki towarzyskie i wysyłały "delegata", by zajął miejsce w restauracji. Najbliżej była "Tomaszowianka" przy pl. Kościuszki, ale nie miała ogródka. Pod górką była "Mazowianka" z altankami, ale zaklepać w nich miejsce na 8–10 osób było bardzo trudno. Ci, co nie załapali się do knajpy, robili zaopatrzenie w alkohole oraz zakąskę i szli na bulwary nad Wolbórką, te, które są teraz parkiem Bulwary. Tam biesiadowali, o ile pogoda na to pozwalała, a Milicja Obywatelska (tak wówczas nazywała się obecna policja) przymykała oko.

Skontaktował się ze mną p. Andrzej Piechocki, związany zawodowo i rodzinnie z Tomaszowem. Poinformował, że wypatrzył na pomniku, poświęconym łódzkim medykom, ofiarom II wojny światowej, usytuowanym obok szpitala im. Mikołaja Kopernika w Łodzi, nazwisko Oskar Lange.

Pan Andrzej wie, że Oskar Lange był tomaszowianinem i miał w naszym mieście ulicę swojego imienia. Nazwę ulicy zmieniono na skutek działań Instytutu Pamięci Narodowej, bez sprzeciwu władz miasta. A faktem jest, że Oskar Lange (1904–1965) był wybitnym uczonym o światowej renomie. W XX wieku tylko dwoje polskich uczonych zasłużyło na taki zaszczyt: Maria Skłodowska-Curie i on, co potwierdzają wpisy w encyklopediach. Ale wróćmy do Oskara Langego z łódzkiego pomnika. Ten Lange, dwojga imion Oskar Emil, urodził się w 1893 r. w Łodzi, gdzie ukończył szkołę średnią (a uczył się w jednej klasie z Julianem Tuwimem). Podjął studia medyczne, które przerwał wybuch I wojny światowej. Do nauki wrócił w 1916 r. na Uniwersytecie Warszawskim na Wydziale Lekarskim.